Tarama Yöntemi Nicel Mi?
Bugün “tarama yöntemi” denildiğinde aklınıza ne geliyor? Eğer bir araştırmacı ya da öğrenciyseniz, bu terimi sıkça duyuyor olabilirsiniz. Ancak günlük hayatta bu kelimeler pek de popüler değil. Hadi gelin, bu tarama yönteminin gerçekten “nicel mi” olduğunu birlikte sorgulayalım. Hem de konuyu sadece akademik bir bakış açısıyla değil, biraz daha günlük hayatımıza, deneyimlerimize oturtarak.
Tarama Yöntemi Nedir?
Tarama yöntemi dediğimizde, genellikle bir olay, durum veya olgu hakkında veri toplama süreci aklımıza gelir. Yani, insanların düşüncelerini, davranışlarını, gözlemlerini ya da belirli bir konuda ne kadar bilgi sahibi olduklarını anlamaya yönelik yapılan bir süreçtir. Tabii ki bu yöntem sadece anketlerden ibaret değil. Herhangi bir konu üzerinde derinlemesine veri toplama yapabilirsiniz. Belirli bir toplumda, grupta veya bireyde nasıl bir eğilim olduğunu öğrenmeye çalıştığınızda tarama yöntemi devreye girer.
Hadi şimdi düşünelim. Diyelim ki ben İstanbul’da bir ofis çalışanıyım. Çalıştığım yerden akşamları yorgun bir şekilde çıkıp, evime dönerken, insanlar hakkında gözlemler yapmayı seviyorum. Bazen kafamda bir soru oluşur: “Acaba insanlar, metrobüste ne kadar rahat hissediyorlar?” Bir soru belirdi değil mi? İşte, bu soruya cevap aramak için “tarama yöntemi” kullanmak gerekebilir. Birkaç metrobüs yolcusunun görüşlerini alırsam, bir tür veri toplama sürecine başlamış oluyorum. Ancak bu çok daha dar bir ölçekte yapılan bir tarama olurdu. Fakat işin içine nicelik girerse, daha büyük bir anket, büyük bir veri havuzuyla yapılan analizlere dönüşebilir.
Nicel ve Nitel Farkı Nerede?
Hep konuştuğumuz bu nicel ve nitel araştırma farkı neydi peki? Eğer bir insan bana “Tarama yöntemi nicel mi?” diye sorarsa, cevabım hemen “Hayır, bu tamamen duruma bağlı” olur. Çünkü tarama, bazen nicel olabilir, bazen de nitel. Ama biraz daha açalım: Eğer verileri sayılarla, oranlarla ölçüyorsanız, bu bir “nicel” araştırmadır. Örneğin, metrobüste kaç kişinin rahat olduğunu ölçmek için anket yapıp, sonuçları yüzde olarak ifade ediyorsanız, nicel bir yöntem kullanıyorsunuz demektir. Fakat bu veri toplama sürecinde, insanların metrobüste ne hissettiklerini anlamak için daha derinlemesine görüşmeler yapmayı planlıyorsanız, bu nitel bir yaklaşımdır.
Peki, benim örneğimde, yani metrobüs yolcuları hakkında bir araştırma yaparken nicel mi nitel mi bir yöntem kullanırdım? Eğer tek tek her bir yolcunun rahatlık seviyesini ölçüp, bir yüzdelik dilim çıkarırsam, bu tamamen nicel bir yöntem olur. Fakat insanların hissettiklerini, metrobüs yolculuğunun ruhsal etkilerini ve onları rahatlatan unsurları tartışarak anlayacak olursam, işte bu nitel bir yaklaşım olur. Tıpkı insanların daha çok dinlemeyi ya da empati kurmayı istediği bir sohbet gibi.
Tarama Yöntemi Nasıl Uygulanır?
İşin teknik kısmına gelirsek, tarama yöntemi çoğunlukla anketler, gözlemler veya belirli bir olayla ilgili derinlemesine veri toplama süreçleriyle uygulanır. Bu noktada, araştırmanın amacına göre bir tercihte bulunulması gerekir. Eğer amacınız bir grup insanın ne düşündüğünü anlamaksa, nicel veriler kullanmak faydalı olabilir. Ancak bu noktada yapılan soruların çok doğru seçilmesi gerekir. Aksi takdirde, yanlış sorularla yanlış sonuçlara ulaşabilirsiniz. Mesela, metrobüste rahatlık anketi yaparken, “Sizi rahatlatan en büyük şey nedir?” sorusunu yöneltirseniz, bu nitel bir soru olur. Ama “Metrobüste rahatlık oranınız ne kadardır?” diyorsanız, bu çok net bir nicel soru olur.
Günlük Hayatımda Tarama Yöntemi
Beni iyi tanıyanlar bilir, özellikle yeni bir fikir ya da ürün gördüğümde hemen anket yapma isteğiyle yanıp tutuşurum. Mesela geçenlerde bir kafede otururken, garsona sordum: “Müşterileriniz burada ne kadar zaman geçiriyor? Ortalama kaç kişi gelir?” Kafedeki diğer insanlar bu soruya ne kadar “normal” tepkiler verdi, ama ben orada hızlıca bir veri topladım. Sadece “nicel” değil, aynı zamanda “nitel” bir gözlemde de bulundum. Kimse bana araştırma yapıyormuşum gibi bakmadı ama kafedeki atmosferin ve kullanılan hizmetlerin, müşteri davranışlarını nasıl etkilediğini düşündüm. Bunu sadece sayısal verilerle değil, insanların kafe ortamındaki ruh haliyle de anlamaya çalıştım.
Gelecekte Tarama Yönteminin Evrimi
Tarama yönteminin gelecekte nasıl evrileceğini düşündüğümde, her şeyin daha fazla dijitalleşmesiyle birlikte verilerin daha da nicelleşeceğini görüyorum. Akıllı telefonlar ve sosyal medya sayesinde anketler, anlık veriler toplamak çok daha kolay hale gelecek. Hem nicel verilerin toplanması hem de anlık gözlemler yapılması, araştırma dünyasında devrim yaratacak gibi görünüyor. Ancak bu, nitel verilerin değerini kaybettirecek mi? Bence hayır. İnsanların duygu ve düşüncelerini anlamak, nicel verilerin ötesine geçmeyi gerektiriyor. Yani teknoloji gelişse de, insan psikolojisini anlamak için nitel araştırmalar hep önemli kalacak.
Sonuç: Tarama Yöntemi Nicel Mi, Nitel Mi?
Sonuçta tarama yöntemi sadece bir “nicel” ya da “nitel” etiketine sığdırılamaz. Bazen birleştirilmiş bir yöntem, hem sayılarla hem de duygularla soruları ele almak gerekebilir. Bir soru soruyorsanız, o soruya nasıl yaklaşacağınız, amacınıza göre değişir. Belki metrobüs yolculuğunda ruh halinizi ölçmeye çalışırken bir yandan da insanların bu yolculuktan nasıl etkilendiğini anlamaya çalışırsınız. Yani, aklınızda net bir soru varsa ve ona göre bir yöntem izlerseniz, bu her zaman doğru sonuca götürür.