Görmenin Antropolojisi: Sağlıklı Bir Gözün Derecesi Kaç Olmalı?
Bir antropolog olarak, farklı toplumların dünyayı nasıl “gördüğünü” incelemek her zaman büyüleyici olmuştur. Çünkü görmek, sadece biyolojik bir süreç değil; kültürel, sembolik ve toplumsal bir deneyimdir. “Sağlıklı bir göz” kavramı bile, aslında kültürden kültüre değişen bir bakış açısını yansıtır.
Bu yazıda, “Sağlıklı bir gözün derecesi kaç olmalı?” sorusunu yalnızca tıbbi bir mesele olarak değil, insanın dünyayı algılama biçimini şekillendiren bir kültürel olgu olarak ele alacağız.
Antropolojik Bir Bakış: Görmenin Kültürel Anlamı
Görme eylemi, tüm kültürlerde yalnızca fiziksel bir algı değil, aynı zamanda bir bilme, anlama ve fark etme biçimidir. Bazı yerli topluluklarda göz, ruhun kapısı olarak görülür. Örneğin, Orta Afrika’daki bazı kabilelerde “çok iyi görmek”, yalnızca net bir bakış gücüne değil, insanın iç dünyasını sezebilme yeteneğine de gönderme yapar.
Dolayısıyla “sağlıklı göz” kavramı, tıbbi ölçümün ötesinde bir anlam taşır. Bir Batılı göz doktoru için 0.00 derece mükemmel görüş anlamına gelirken, bir yerli şaman için “sağlıklı göz”, ruhsal dünyanın işaretlerini görebilen göz demektir.
Antropoloji burada bize şunu öğretir: İnsan bedeni evrensel olsa da, onun anlamı kültüreldir. Göz, yalnızca görme organı değil, aynı zamanda kültürün kendini ifade etme aracıdır.
Ritüeller ve Gözün Gücü
Birçok kültürde göz, kutsal ya da tehlikeli bir güçle ilişkilendirilmiştir. “Nazar” inancı bunun en belirgin örneklerinden biridir. Anadolu’dan Orta Doğu’ya, Akdeniz kıyılarından Hint altkıtasına kadar uzanan bu inançta göz, hem koruyan hem de zarar verebilen bir güçtür.
Bu inanç biçiminde “sağlıklı göz”, net görmekten çok “doğru bakmak” anlamına gelir. Çünkü fazla bakan göz, kıskançlığın sembolüdür. Bu yüzden nazar boncuğu gibi semboller, görmenin tehlikesini dengeleyen kültürel araçlardır.
Bu örnek bize şunu gösterir: Gözün derecesi, sadece merceğin ayarıyla değil, toplumun inanç sistemleriyle de ilgilidir. Bir toplumda “keskin göz” hayranlık uyandırırken, başka bir toplumda tehlikeli sayılabilir.
Modernite, Teknoloji ve Görsel Kimlik
Günümüz toplumlarında görme, teknolojiyle yeniden tanımlanmıştır. Gözlükler, kontakt lensler, lazer ameliyatları ve dijital ekranlar, gözün hem işlevini hem de sembolik anlamını dönüştürmüştür.
Bir zamanlar gözlük takmak “zayıf görmek” anlamına gelirken, bugün entelektüel bir kimlik göstergesi haline gelmiştir. Gözlük, artık yalnızca bir medikal araç değil, bir kültürel kimlik sembolüdür.
Antropolojik açıdan bakıldığında, bu durum, modern toplumlarda bedensel farklılıkların kimlik performansına dönüştüğünü gösterir. “Sağlıklı göz” artık sadece tıbbi bir ideal değil, estetik ve sosyal bir tercihtir.
Teknoloji aynı zamanda “görme hızı” kavramını da değiştirmiştir. Ekranların egemen olduğu çağımızda göz, sürekli uyarı bombardımanına maruz kalır. Dijital kültür, gözün biyolojik kapasitesini zorlayarak yeni bir “görsel yorgunluk” biçimi yaratmıştır.
Dolayısıyla antropolojik olarak bugünün sağlıklı gözü, sadece iyi gören değil, “neyi görmemesi gerektiğini bilen” gözdür.
Topluluk Yapıları ve Gözün Toplumsal Rolü
Her toplumda görmek, bir tür güç ilişkisidir. Michel Foucault’nun “görünürlük ve iktidar” teorisi bunu açıklar: Görmek, kontrol etmektir. Bu yüzden modern toplumlarda kameralar, ekranlar ve gözetleme sistemleri “gözün iktidarını” temsil eder.
Antropolojik olarak bu durum, toplumun nasıl organize olduğunu gösterir. Geleneksel toplumlarda herkes birbirini “yüz yüze” görürken, modern toplumlarda insanlar “ekranlar aracılığıyla” görülür.
“Sağlıklı göz” artık sadece biyolojik değil, politik bir meseledir. Çünkü neyi gördüğümüz, neyi görmekten kaçındığımız ve kimlerin görünür olup kimlerin görünmediği, toplumsal eşitsizliklerin de aynasıdır.
Kültürlerarası Bir Karşılaştırma: Gözün Anlamı
Japon kültüründe “göz teması” ölçülülükle ilişkilendirilirken, Batı kültüründe doğrudan bakmak dürüstlüğün simgesidir. Afrika’nın bazı bölgelerinde doğrudan bakmak saygısızlık sayılır. Bu farklılıklar bize gösterir ki “sağlıklı bir göz”, yalnızca net gören değil, nerede ve nasıl bakacağını bilen gözdür.
Antropoloji, bu çeşitliliği anlamanın en güçlü yollarından biridir. Çünkü görme eylemi bile toplumsal normlarla, değerlerle ve güç ilişkileriyle şekillenir.
Sonuç: Görmek mi, Anlamak mı?
Sağlıklı bir gözün derecesi kaç olmalı? sorusunun yanıtı, tıp kitaplarında basitçe “0.00” olarak verilebilir. Fakat antropolojik bir bakışla bu soru, çok daha derin bir anlam kazanır.
Gerçek sağlık, sadece retina ile değil, kültürel farkındalıkla da ilgilidir. Çünkü görmek, aynı zamanda anlamaktır.
Sağlıklı bir göz, yalnızca keskin bakan değil, adil gören; yalnızca net seçen değil, doğru anlayan gözdür.
Belki de asıl mesele gözün derecesi değil, insanın dünyaya hangi gözle baktığıdır.
Okuyucuya düşen soru şu:
Sen dünyayı hangi gözle görüyorsun — bilimsel bir mercekten mi, yoksa kültürel bir aynadan mı?